Άη-Βασίλης

Ο άγιος Βασίλειος και γενικότερα η γιορτή της πρωτοχρονιάς. Ο Ά.Β. συνδέεται άμεσα με το έθιμο των πρωτοχρονιάτικων δώρων. Είναι ο άγιος που, κατά τη λαϊκή φαντασία, φέρνει στα παιδιά τα δώρα, ξεκινώντας από την Καισάρεια και φτάνοντας σε κάθε τόπο και σπίτι, στο οποίο μπαίνει από την καμινάδα, για να αφήσει, την παραμονή της πρωτοχρονιάς το δώρο του στο προσκέφαλο κάθε παιδιού. Εικονίζεται συνήθως να κουβαλά τα δώρα του πάνω σε έλκηθρο που το σέρνουν τάρανδοι. Έχει κόκκινη στολή, μαύρες μπότες και μακριά άσπρη γενειάδα, που συμβολίζει τα χιόνια της εποχής. Τα δώρα του λέγονται αϊβασιλιάτικα. Η λέξη αυτή πήρε και μεταφορική σημασία και δηλώνει τα πρόχειρα πράγματα, τα φτιαγμένα στα γρήγορα, χωρίς προσοχή. Άλλη εθιμική εκδήλωση που σχετίζεται με το πρόσωπό του είναι τα κάλαντα της παραμονής της πρωτοχρονιάς. Τέλος, τα έθιμα της ημέρας της πρωτοχρονιάς είναι η ανταλλαγή δώρων, τα γλυκίσματα, τα φιλοδωρήματα, η βασιλόπιτα (ή βασιλοκουλούρα ή κουλούρα) με το νόμισμα κλπ. Τα έθιμα αυτά, προέρχονται από ανάλογα ρωμαϊκά, που πέρασαν αργότερα και στους χριστιανούς. Η μορφή του Άη-Βασίλη που έχει συνδεθεί με τα έθιμα της πρωτοχρονιάς, δεν έχει καμία σχέση με το πρόσωπο του Βασιλείου του Μέγα, αλλά αποτελεί «δάνειο» εθνικών παραδόσεων βορειοευρωπαϊκών λαών.